"Чӑваш чӗлхи - чӗкеҫ чӗлхи" страницӑран илнӗ сӑнӳкерчӗк

Тутарстанри Олимпиада центрӗнче тӑван чӗлхесен олимпиади иртнӗ. Ӑна раштав уйӑхӗн 19-21-мӗшӗсенче йӗркеленӗ.

Ӑс-тӑнпа пултарулӑха, тавҫӑрулӑхпа мал ӗмӗтлӗхе кӑтартса пама май паракан ӑмӑртӑва Тутарстанра пурӑнакан тӗрлӗ халӑх ачисем хутшӑннӑ. Ҫавсен йышӗнче мордвасем, удмуртсем, марисем пулнӑ. Чӑваш ачисем те тантӑшӗсенчен кая юлас темен — олимпиадӑна ҫунатлансах хутшӑннӑ.

Чи пултаруллисене ӑшӑ сӑмахпа ҫеҫ мар, тав хучӗсемпе те хавхалантарнӑ.

anisijaignateva.ru сӑнӳкерчӗкӗ

Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗ чӑваш чӗлхипе, литературипе тата культурипе интернет олимпиада ирттернӗ.

Олимпиадӑна 5-11 классенче вӗренекен 679 ача хутшӑннӑ. «Пӗтӗмӗшле илсен, интернет-олимпиадӑна ҫулсерен Шупашкар, Ҫӗнӗ Шупашкар хулисенчи, Патӑрьел, Ҫӗрпӳ, Елчӗк, Муркаш, Комсомольски, Хӗрлӗ Чутай, Тӑвай, Сӗнтӗрвӑрри районӗсен шкул ачисем хастар хутшӑнаҫҫӗ», — хыпарланӑ институтра.

Интернет-олимпиадӑн тӗллевӗ — ачасене халӑх культурипе, ӑс-хакӑлпа шухӑш-кӑмӑл пуянлӑхӗпе паллаштарасси, шкул ачисене чӑваш чӗлхипе, литературипе тата культурипе тӗпчев ӗҫне явӑҫтарасси.

cap.ru сӑнӳкерчӗкӗ

Чӳк уйӑхӗн 23-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗнче «Королевство потерянных языков» музыкӑллӑ юмах кӑтартнӑ. Вырӑс тата чӑваш чӗлхин туслӑх ҫинчен хатӗрленӗ ӗҫе «Куча мала!» ача-пӑчапа ҫамрӑксен киностудийӗ ӳкернӗ.

Проект 2021 ҫулта Культура пуҫарӑвӗсен президент фончӗн конкурсӗнче ҫӗнтернӗ, 3 миллиона яхӑн тенкӗ грант ҫӗнсе илнӗ. Проектӑн пӗтӗмӗшле хакӗ — 5,8 миллион тенкӗ.

Унччен студи «Королевство лишних слов» фильм ӳкернӗ, вӑл вырӑс чӗлхи ҫинчен пулнӑ. Ӳкерӳ ушкӑнӗ ун чухне чӑваш чӗлхи ҫинчен фильм хатӗрлеме шантарнӑ.

«Ачасем хӑйсен сӑмахне тытрӗҫ. Ку савӑнтарать», – тенӗ фильм курма кайнӑ республика Элтеперӗ Олег Николаев.

chgtrk.ru видеовӗнчен илнӗ скриншот

Шупашкарти «Чӑн чӑваш» клуб хастарӗсем республикӑн тӗп хули тӑрӑх ҫӳресе урамсемпе чарӑнусен ячӗсене чӑвашла епле куҫарнине тӗрӗсленӗ. Кун пирки «Чӑваш Ен» патшалӑх телерадиокомпанийӗ пӗлтернӗ.

Хастарсем хальлӗхе пӗтӗм хула тӑрӑх ҫаврӑнса ӗлкӗреймен-ха, апла пулин те вӗсем сахал мар йӑнӑш асӑрханӑ.

Сӑмах май, Ленин проспектӗнчи 44-мӗш ҫурт ҫине «проспекТчӗ» тесе ҫырса хунӑ. Карл Маркс урамӗнчи объектсенче «К. Маркса урамӗ» тесе ҫавӑрттарса хунӑ. Ярославль урамӗнчи 39-мӗш ҫурт ҫинче Ярославль урамне 1884 ҫулта хула ячӗпе ят панине шута илмен, ҫын хушамачӗ тенӗ курӑнать. Ҫавна май «Ярославский урамӗ» тесе куҫарнӑ.

Ачасен ӗҫӗсене тӗрӗсленӗ самант. Зинаида Михайлова страницинчен илнӗ сӑнӳкерчӗк

Чӳк уйӑхӗн 11-мӗшӗнче Трак енри шкулсенче вӗренекенсем (пурӗ 39 ача) чӑваш чӗлхипе тата литературипе регион олимпиадине хутшӑннӑ. Ку хыпара Зинаида Михайлова «Контактра» пӗлтернӗ.

«Паллах, ыйтусене тӗрӗс хуравлама тӑван чӗлхепе литературӑна лайӑх пӗлни, юлашки ыйтура палӑртнӑ темӑна уҫса пама кашниех хӑйӗн шухӑш ҫӑмхине сӳтсе пырса сочинени ҫырса пама пултарни питӗ кирлӗ. Чӑваш чӗлхине юратса вӗренекен ачасем олимпиада ӗҫӗсене тӑрӑшса пурнӑҫлани, ытларах балл пухса ҫӗнтерӳҫӗ ята илни савӑнтарать», — хыпарланӑ Зинаида Михайлова.

Ираида Матьянова. Александр Степанов страницинчен илнӗ сӑнӳкерчӗк

Шупашкарта ачасене чӑваш чӗлхи вӗрентмелли курс уҫӑлӗ. Ку хыпара хулари шкулсенчен пӗринче чӑваш чӗлхи вӗрентекен Александр Степанов «Контактра» тӗнче тетелӗнче пӗлтернӗ.

Курса 1-мӗшпе 2-мӗш классенче тата 3-мӗшпе 4-мӗш классенче вӗренекен ачасем валли йӗркелеме палӑртнӑ. Уроксене чӗлхене пӗлменнисене чӗнеҫҫӗ. Чӑваш чӗлхине калаҫу мелӗпе йӗркелессине хыпарланӑ.

Заняти пӗчӗк ушкӑнсенче иртнӗ. Кашнинче — 5 ачаран ытла мар. Уроксене професси ӑсталӑхӗн тӗрлӗ конкурсӗнче темиҫе хутчен те ҫӗнтернӗ Ираида Матьянова (Телейпи) ирттерӗ.

Курса ҫырӑнас текенсене Александр Степанов е хӑйӗнпе, е Ираида Матьяновӑпа ҫыхӑнма сӗннӗ.

Чӑваш чӗлхин корпусне пухас ӗҫ ҫӑмӑлах мар. Лайӑх корпус пултӑр тесен 20 миллион сӑмах пухни ҫеҫ ҫителӗксӗр, унта тӗрлӗ йышши текстсем пулмалла. «Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫине» сӑнасарах пӑхсан паянхи кун унта ытларах пайне литература хайлавӗсем йышӑннине курма пулать. 2019 ҫулта урӑх ҫитменлӗхччӗ — нумай пулмасть корпуса чӑвашла куҫарнӑ Библие кӗртнӗччӗ те тӗн тексчӗ пысӑк пай йышӑнатчӗ. Вӑт хайхи ӗнтӗ, ҫав танмарлӑха пӗтерес тесе эпӗ юлашки вӑхӑтра тӗнче тетелӗнче чӑвашла текстсем шыратӑп та.

Уйрӑмах хаҫат-журнал статйисен йышне ӳстермелле. Вӑл текстсем тем тесен те чӑваш халӑхӗн пурнӑҫӗнче пысӑк пай йышӑнаҫҫӗ. Апла-тӑк, вӗсене ытларах кӗртмелле. Шел те, республикӑра тухакан чылай хаҫат хӑйсен тексчӗсене сайтсенче вырнаҫтармасть. Ытларах чухне вӗсем «вӗсене сайта вырнаҫтарсан пирӗн хаҫата кам ҫырӑнӗ» тесе тӳрре тухма хӑтланаҫҫӗ. Ҫав вӑхӑтрах вара купи-купипе вырӑсла текст вырнаҫтараҫҫӗ. Ҫакӑ вӗсен тиражне чакармасть пулас. Шел те капла ӗҫлени чӑваш чӗлхипе усӑ курнине чакарса та чакарса пырать.

Ҫутӑ ҫул

Хаҫат статйисене шыракаланӑ май паян «Ҫутӑ ҫул» хаҫатӑн сайтне пырса кӗтӗм.

Малалла...

chrio.rchuv.ru сӑнӳкерчӗкӗ

Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗ «Чи пӗлтерӗшли ҫинчен калаҫатпӑр» проекта пурнӑҫласа класс сехечӗсен валли чӑвашла сценарийӗсене малалла хатӗрлет.

Хальхинче унта 1-2 классенче ирттермелли «Атом ледоколӗсен флочӗ. Ҫурҫӗр тинӗс флочӗн аталанӑвӗ» темӑпа чӑвашла материал хатӗрленӗ.

Институтра пӗлтернӗ тӑрӑх, класс тулашӗнче ирттермелли заняти тӗллевӗ — кӗҫӗн класс ачисене Раҫҫей Арктикин уйрӑмлӑхӗсемпе тата Ҫурҫӗр тинӗс ҫулӗпе паллаштарасси, ҫӗршывӑмӑрпа тата ун ҫыннисемпе мухтанма хӑнӑхтарасси.

chrio.rchuv.ru сӑнӳкерчӗкӗ

Юпа уйӑхӗн 26-мӗшӗнче Чӑваш Республикин Вӗрентӳ институтӗнче «Современная языковая образовательная политика: реализация федерального государственного образовательного стандарта» (чӑв. Хальхи саманари чӗлхе политики: федерацин вӗрентӳ стандартне пурнӑҫа кӗртесси) халӑхсем хушшинчи семинар иртнӗ.

Унта Чӑваш Енри, Мари Элти, Тутарстанри, Удмурт Республикинчи, Ханты-Мансийск автономи округӗнчи – Юграри, Карелинчи, Хакас Республикинчи, Ямал-Ненецк автономи округӗнчи, Беларуҫри специалистсем тата Вӗрентӳри наци ыйтӑвӗсене тишкерекен ӑслӑлӑхпа тӗпчев центрӗн (Мускав хули) директорӗ Ольга Артеменко хутшӑннӑ.

Шупашкарти шкулсенчен пӗринче чӑваш чӗлхи учителӗнче ӗҫлекен Роза Мазикова пӗлтернӗ тӑрӑх, семинарта хулари чӑваш чӗлхи вӗрентекенӗсем те тухса калаҫнӑ. Вӗсем тӑван чӗлхе валли федерацин вӗрентӳ стандартӗнче вырӑн хӗсӗкреххи пирки ҫивӗч сӑмах хускатнӑ.

Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекере ман шутпа пӳртпе ҫурт сӑмахсене ӑнлантарса пани ҫитмест. Ку икӗ сӑмаха этимологсем тахҫанах тӗпченӗ ӗнтӗ, вӗсем мӗнле пулнине ҫирӗплетсех калама пултараҫҫӗ. Ҫавах та хам енчен гипотеза шайӗнче урӑх верси сӗнсе пӑхасшӑн.

Ҫурт тени тӗрӗксен юрта сӑмахпа тан пулнинче ним иккӗленӳ те ҫук-ха. «Й» сасӑ йотацизма пула «Ҫ» сасса куҫнӑ та хайхи «йурт»-ран «ҫурт» пулса тӑнӑ. «Пӳрт» тени вара мана яланах шухӑша яратчӗ. Пӗрешкел илтӗнеҫҫӗ-ҫке. Ҫуртпа пӳрт хушшинче расналӑхне те палӑртма йывӑр. Вӗсене синонимсем тесе те калама юрать.

«Пӳрт» сӑмах пирӗн чӗлхене марисенчен лекнӗ теҫҫӗ. Фасмер Балтипе славянсен тӑрӑхӗнчи сӑмах тесе ҫирӗплетет. Пирӗн тӗпчевҫӗсем те килӗшеҫҫӗ, ун тӗпчевне илсе параҫҫӗ. «Пӳрт» имӗш мари чӗлхинче «ҫурт» пӗлтерӗшлӗ. Ҫавӑн пекех финнсен, вепссен тата ыттисен ҫавнашкал сӑмахах «мунча» (тепӗр май каласан, пӗчӗк ҫурта палӑртаканскер) пӗлтерӗшлӗ. Авалхи славян чӗлхинче те унашкал сӑмах пур тет.

Ман шутпа вара, гипотеза шайӗнче, «пӳрт» сӑмаха «пураллӑ ҫурт» сӑмах майлашӑвӗ кӗскелнипе пулнине пӑхма пулать.

Малалла...